Probleemstelling

Kwetsbaar erfgoed

Verluchte manuscripten, etsen, foto's, geluids- en filmopnamen,... vormen de weerslag van ons verleden. Dat we de waardevolle informatie vandaag nog steeds kunnen raadplegen, hebben we te danken aan de duurzaamheid van de dragers. Toch zijn deze aan slijtage onderworpen. Traag maar onvermijdelijk treedt er verval op. Uiteindelijk kan de integriteit van een document niet langer worden gewaarborgd en gaat de informatie verloren. Het verdwijnen van bronnen verengt onze blik op het verleden en wat we eruit kunnen leren.

Verschillende factoren beïnvloeden de snelheid waarmee verval optreedt. In de eerste plaats de bewaaromstandigheden. Langdurige blootstelling aan fysische, biologische en chemische elementen zoals licht, warmte, vochtigheid, schimmels,... versnellen het verval. Onder gecontroleerde omstandigheden kan de levensduur van de dragers - en dus ook de informatie - sterk worden verlengd.

Daarnaast speelt ook de aard van de drager een rol. Het materiaal waaruit de drager bestaat is vaak zeer fragiel. Veel recent ontstaan erfgoed bestaat uit materialen die niet ontworpen zijn voor langdurige bewaring. Bekende voorbeelden zijn geluidsopnames op magneetbanden die uit synthetische kunststoffen zoals acetaat of nitraat bestaan. Dergelijk erfgoed verdwijnt op korte termijn indien er geen actie wordt ondernomen. Dit in tegenstelling tot kostbare manuscripten op perkament dat de eeuwen heeft doorstaan.

Veel “jonge” media zijn gebaseerd op de afhankelijkheid van afspeelapparatuur. Het gaat vooral om geluids-, film- en video-opnames. Naast het garanderen van elementen zoals de integriteit of de authenticiteit, speelt ook de raadpleegbaarheid nu een rol. Wat heb je immers aan een perfect bewaarde geluidsopname indien die niet valt te raadplegen? De snelle technologische vooruitgang en de marktwerking hebben geleid tot het ontstaan van een ruime waaier aan mediaformaten en afspeelapparatuur. Verouderde media en de bijhorende apparatuur verdwijnen zeer snel van de markt ten voordele van nieuwe, betere producten. Veel erfgoed gaat verloren door het ontbreken van de vereiste apparatuur om ze te kunnen raadplegen.

Deze problemen rond conservering en raadpleegbaarheid leiden ertoe dat het verval veelal in stilte plaats vindt.

Digitaliseren, een oplossing?

Een mogelijke uitweg bestaat erin de informatie tijdig over te plaatsen of te migreren naar een andere – bij voorkeur duurzame - drager. Het doel is het verlengen van de levensduur van de informatie. Het migreren naar nieuwe dragers blijft ook in de toekomst een vereiste om zowel de leesbaarheid te kunnen garanderen als gegevensverlies door degradatie van de drager te beperken. Dit kan zowel op analoge als digitale wijze.

Binnen de analoge context wordt men echter geconfronteerd met generatieverlies. Dit is een nadelig informatieverlies dat bij elke analoge omzettingsoperatie optreedt. Hierdoor gaat de kwaliteit van de informatie per omzetting gaandeweg achteruit. Om deze reden is analoge omzetting uiteindelijk een doodlopende straat

In het digitale domein vormt generatieverlies minder een probleem. Informatie wordt gecodeerd als een binaire sequentie die men integraal kan overzetten van de ene naar de andere fysieke drager. Van kwaliteitsverlies is er nagenoeg geen sprake. De leesbaarheid van digitale data is hier een groot probleem. Door het bestaan van tal van – gesloten – formaten en een razendsnelle technologische ontwikkeling is de leesbaarheid van digitale documenten zelfs op korte termijn niet gewaarborgd. Een goede digitale bewaarstrategie vormt hier een uitweg voor een eventuele langdurige bewaring.

Digitale media laten zich makkelijker raadplegen dan analoge media. De mogelijkheid tot doorgedreven automatisatie van een aantal processen binnen een virtuele wereld is daar niet vreemd aan. Het doorzoeken van een digitale databank gaat dan ook een stuk sneller in vergelijking met een klassieke kaartenbak. Bovendien opent de rekenkracht van een computer een ruime waaier aan opzoekmethoden die in de reëele wereld niet aan de orde zijn, zoals datamining. Het ophalen van informatie uit een digitaal depot gebeurt dan ook niet alleen razendsnel, maar ook met de spreekwoordelijke druk op de knop. Tijdswinst en gebruiksgemak zijn de sleutelwoorden.