Auteursrechten

Projectplanning Doelstellingen Collectie Kwaliteitscontrole Auteursrechten Workflow

Bij een digitaliseringproject word je bijna onvermijdelijk geconfronteerd met de problematiek van de auteurs- en naburige rechten. Audiovisueel materiaal wordt immers auteursrechtelijk beschermd. Dit betekent dat de auteur van een werk een aantal rechten heeft waar rekening mee moet worden gehouden. De wetgeving hieromtrent werd onlangs herzien (KB gepubliceerd op 27 mei 2005) en omvat het volgende:

  • De auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het exclusieve recht om het op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk te reproduceren
  • Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht om het werk volgens ongeacht welk procédé, met inbegrip van de beschikbaarstelling voor het publiek op zodanige wijze dat deze voor leden van het publiek op een door hen individueel gekozen plaats en tijd toegankelijk zijn, aan het publiek mededelen.
  • Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht de distributie van het origineel van het werk of van kopieën ervan aan het publiek, verkoop of anderszins, toe te staan.

De auteur van een werk moet dus steeds zijn toestemming verlenen om stukken te reproduceren en beschikbaar te stellen. Dit negeren is een inbreuk op de auteurswet. De wetgeving voorziet echter ook een aantal uitzonderingen waar deze toestemming helemaal niet vereist is.

[bewerken]

Het openbaar domein

Het openbaar domein vormt een verzameling van werken die niet onder het auteursrecht vallen. Om deze te gebruiken heb je dus geen toestemming nodig. Er zijn wel een aantal voorwaarden:

  • Een werk is niet oorspronkelijk of is niet voldoende vormelijk. Het is oorspronkelijk wanneer het blijk geeft van een voldoende creatieve inspanning vanwege de auteur. Het is voldoende vormelijk wanneer het voldoende voorstelbaar, geconcretiseerd of gematerialiseerd is.
  • De auteursrechtelijke beschermingstermijn moet verstreken zijn. Een oorspronkelijk werk wordt niet eeuwig beschermd. Wanneer deze termijn verstreken is, behoort het werk automatisch tot het openbare domein. In de regel loopt deze periode tot 70 jaar na het overlijden van de auteur of 70 jaar na het moment van het publiekelijk bekendmaken bij een anoniem of pseudoniem werk. Niet alleen foto’s, teksten, geluids- en video-opnamen maar ook computerprogramma’s worden auteursrechterlijk beschermd gedurende 70 jaar vanaf de bekendmaking of vanaf het overlijden van de auteur.
[bewerken]

De wettelijke uitzonderingen

Een werk hoeft niet noodzakelijk tot het publieke domein te behoren om vrij te zijn van auteursrechten. Er zijn een aantal wettelijke uitzonderingen die toelaten om delen van werken publiek te maken zonder enige toestemming van de auteur of de belanghebbenden.

  • Je kan beroep doen op het citaatrecht. In dat geval is het mogelijk om een werk aan te halen dat auteursrechtelijk beschermd is. Daardoor wordt het mogelijk om korte tekstfragmenten (ongeveer 15 regels) uit beschermde werken over te nemen en zelfs integrale beeldende werken. Een belangrijke beperking is dat het citaatrecht enkel van toepassing is in het kader van een kritiek, polemiek, recensie, onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden. Veelvuldig gebruik maken van het citaatrecht kan ertoe leiden dat een werk wordt beschouwd als een bloemlezing. Dit geldt ook voor een on line databanken. In dat geval moet je alsnog nagegaan in welke mate de aangehaalde werken auteursrechtelijk beschermd zijn. In de databanken moet steeds, in zover mogelijk, een verwijzing staan naar de auteur.
  • Een beperkte reproductie is toegelaten wanneer het gaat om de bewaring van het culturele en wetenschappelijke patrimonium door voor het publiek toegankelijke bibliotheken, musea of door archieven. Daar zijn echter wel een aantal specifieke voorwaarden aan verbonden, zo mag er geen (in)direct economisch of commercieel voordeel worden nagestreefd, mag er geen afbreuk worden gedaan aan de normale exploitatie van het werk en aan de wettige belangen van de auteur. De gereproduceerde materialen blijven eigendom van de instelling op uitdrukkelijke voorwaarde dat deze niet voor commerciële of winstgevende doeleinden worden gebruikt.
  • Het mededelen of het beschikbaar stellen van auteursrechtelijk beschermde werken door voor het publiek toegankelijke bibliotheken, musea of archieven is uitdrukkelijk aan banden gelegd. De wettelijke bepaling stelt dat het werk enkel via speciale terminals in de gebouwen van die instellingen voor onderzoek of privé-studie mag worden ter beschikking gesteld voor individuele leden van het publiek. Er mag ook geen economisch of commercieel voordeel worden nagestreefd.

Het is dus mogelijk om werken zonder toestemming van de auteur te reproduceren met het oog op het onderwijs, het onderzoek of voor de goede bewaring van het cultureel patrimonium. Vaak wordt een digitaliseringproject voor deze doeleinden ontwikkeld. Voor een online collectie waar alleen maar stukken zijn opgenomen die behoren tot het publieke domein is er geen enkel probleem. Deze mag vrij beschikbaar worden gesteld via het internet voor onderzoek. Wanneer er inhoud aanwezig is die onderhevig is aan het auteursrecht, krijg je een veel moeilijker situatie. Dit materiaal mag immers enkel via afgeschermde terminals worden ter beschikking gesteld binnen de gebouwen van de bewaarinstelling en er moet worden op toegezien dat de gebruikers die enkel maar consulteren uit persoonlijke interesse of voor onderzoek. Vandaar dan ook dat er vaak geopteerd wordt om dit probleem te vermijden door stukken onderhevig aan het auteursrecht niet op te nemen in de databank, of juist wel op te nemen in de databank maar af te schermen voor de gebruikers.

[bewerken]

Referenties

Afkomstig van CDAVID NL, de Vrije Encyclopedie. "http://www.cdavid.be/index.php/Auteursrechten"

image:antwerpen.jpg


image:leeuw.gif
Met steun van de Vlaamse minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel